Η Βιολέτα η εύοσμη (Viola odorata), γνωστή και ως Μενεξές και ως Ίο, αποτελεί μια πολυετή πόα με ύψος περίπου 15 εκ. με εύοσμα ιώδη άνθη, ενώ τα φύλλα της είναι απλά και ελαφρώς καρδιόσχημα.
Το γένος Viola χαρακτηρίζεται από ευρεία εξάπλωση και περιλαμβάνει περίπου 400 είδη. Από αυτά, 5 είδη βιολέτας συναντώνται στην Κύπρο ενώ ένα υποείδος θεωρείται και ιθαγενές.
Η βιολέτα η εύοσμη χαρακτηρίζεται ως ερμαφρόδιτο φυτό και η ανθοφορία του παρατηρείται την περίοδο Φεβρουαρίου–Απριλίου. Το φυτό θεωρείται ιθαγενές χωρών της Ευρώπης και της δυτικής Ασίας, ενώ στην Κύπρο παρατηρείται σε διάφορους τύπους οικοτόπων, κυρίως στα 400–1200 μ. υψόμετρο.
Η βιολέτα κατέχει τη δική της ιστορία τόσο στη λαϊκή παράδοση όσο και στην παραδοσιακή ιατρική.
Ο Αριστοφάνης αναφέρει την Αθήνα ως «ιοστεφή» που παραπέμπει στα ία, δηλαδή τις βιολέτες. Σύμφωνα με τον θρύλο, η προέλευση του ονόματος «Ία» προέρχεται από τον βασιλιά Ίωνα, που οδηγώντας τον λαό του στην Αττική τον υποδέχθηκαν νύμφες του νερού και του στεφάνωσαν το κεφάλι με βιολέτες.
Η Περσεφόνη, μυθική κόρη της θεάς Δήμητρας, μάζευε βιολέτες την ώρα που απήχθη από τον θεό του Κάτω Κόσμου, Πλούτωνα, ενώ, βιολέτες άνθιζαν σε κάθε σημείο που ξάπλωνε ο Ορφέας.
Σύμφωνα με έναν άλλο μύθο, το φυτό οφείλει την ύπαρξή του στη νύμφη Ιώ την οποία ερωτεύτηκε παράφορα ο Δίας, όμως για να την κρύψει από την Ήρα την μετέτρεψε σε αγελάδα. Όταν ο Δίας είδε την Ιώ να κλαίει, μετέτρεψε τα δάκρυά της σε υπέροχες βιολέτες με μεθυστικό άρωμα για να τρέφεται μόνο αυτή.
Σύμφωνα με άλλο μύθο, υπεύθυνη για την ύπαρξη του φυτού είναι η θεά Αφροδίτη. Η θεά Αφροδίτη διαφωνούσε με τον γιο της Έρωτα για το αν είναι ομορφότερη από μια ομάδα νεαρών παρθένων και ο Έρως αμφισβητώντας τη μητέρα του ευνόησε τα νεαρά κορίτσια. Έτσι, η Αφροδίτη χτύπησε τόσο έντονα τα νεαρά κορίτσια μέχρι που γέμισαν μώλωπες και μετέπειτα τις μετάτρεψε σε βιολέτες.
Ως σύμβολο αγνότητας, η βιολέτα εμφανίζεται στη θρησκευτική παράδοση αφού θεωρείται ότι το φυτό άνθισε όταν η Παρθένος Μαρία είπε «Ιδού η δούλη Κυρίου γένοιτό μοι κατά το ρήμά σου» στον Αρχάγγελο Γαβριήλ, όταν Αυτός τής ανάγγειλε τη χαρμόσυνη είδηση της επικείμενης γέννησης του Ιησού Χριστού.
Η περιεκτικότητα του φυτού σε σαλικυλικό οξύ καθόρισε τη χρήση των φρέσκων ή αποξηραμένων φύλλων και ανθών του φυτού για αντιμετώπιση πονοκεφάλων και ημικρανιών, ενώ χρησιμοποιήθηκε ευρέως και για την αντιμετώπιση της βρογχίτιδας, του βήχα και του άσθματος. Τέλος, το γλυκό άρωμα της βιολέτας το καθιστά ιδανικό για την αρωματοποιία και την σαπωνοποιία.
Έρευνα-Παρουσίαση:
Δρ Ανδρέας Χατζηχαμπής & Δρ Δήμητρα Παρασκευά-Χατζηχαμπή, Βιολόγοι – Περιβαλλοντολόγοι,
Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (www.kykpee.org) Ιεράς Μητρόπολης Λεμεσού
