Οι πεταλούδες, τα εμβληματικά και δημοφιλή αυτά έντομα, αποτελούν όμορφους και ντελικάτους οργανισμούς με εντυπωσιακά σχέδια και μοναδικούς χρωματισμούς [1,3]. Είναι μια από τις πιο συμπαθητικές και μη ενοχλητικές ομάδες στο ζωικό βασίλειο. Εμφανίστηκαν πριν από εκατομμύρια χρόνια και συνδέονται με την αρμονία, την ομορφιά, την ειρήνη και την αγάπη [3].
Ωστόσο, σε πολλές περιοχές της Μεσογειακής Ευρώπης, σύμφωνα με έκθεση του Κέντρου Μεσογειακής Συνεργασίας της Διεθνούς Ένωσης Διατήρησης της Φύσης, η οποία παρουσιάστηκε στο Παγκόσμιο Συνέδριο Διατήρησης στη Χαβάη, ο πληθυσμός τους μειώνεται λόγω κυρίως των ανθρώπινων ενεργειών και των επιπτώσεών τους, με αποτέλεσμα να απειλείται το 5% των ειδών με εξαφάνιση [1]. Επιπρόσθετα στοιχεία, παρουσιάζουν ότι μέσα σε 20 χρόνια παρατηρήθηκε μείωση του αριθμού των πεταλούδων των λιβαδιών κατά το ήμισυ στην Ευρώπη [2].
Η πεταλούδα είναι ένα ιπτάμενο έντομο με μεγάλα περίτεχνα φτερά, τα οποία καλύπτονται από μικροσκοπικά λέπια. Τα λέπια αυτά έχουν διάφορα χρώματα, βρίσκονται στις μεμβράνες των φτερών το ένα δίπλα στο άλλο, με αποτέλεσμα να δημιουργούν διαφορετικά σχέδια, γι’ αυτό και ανήκουν στην τάξη των Λεπιδόπτερων [3]. Οι πεταλούδες και οι νυχτερίδες αποτελούν τα μοναδικά έντομα των οποίων τα φτερά καλύπτονται από μικροσκοπικά λέπια. Πέρα από τα 4 χρωματιστά φτερά της, αποτελείται και από δύο κεραίες σε σχήμα ρόπαλου και μια προβοσκίδα [4].
Ο κύκλος ζωής των πεταλούδων αποτελείται από τέσσερα διαφορετικά στάδια, τα οποία διαρκούν λίγες εβδομάδες ή ακόμα και χρόνια. Ο κύκλος αρχίζει με την γέννηση του αυγού, μέσα από το οποίο βγαίνει μια κάμπια. Η κάμπια τρέφεται συνεχώς με φύλλα, μεγαλώνει σε μέγεθος και μετατρέπεται σε χρυσαλίδα. Η ενήλικη πεταλούδα σχηματίζεται μέσα στο περίβλημα και όταν ολοκληρώσει τον σχηματισμό της σχίζει το περίβλημα και βγαίνει [3]. Ο κύκλος τελειώνει με το θάνατο του τέλειου εντόμου. Τα περισσότερα είδη πεταλούδων ζουν μόνο λίγες εβδομάδες και η διάρκεια του κύκλου ζωής τους εξαρτάται από τον κύκλο ζωής του φυτού ξενιστή, του φυτού δηλαδή που γεννούν τα αυγά τους επάνω.
Τους εχθρούς των πεταλούδων αποτελούν οι διάφοροι ιοί, τα βακτήρια και οι μύκητες, καθώς μπορούν να τις σκοτώσουν σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής τους, τα μυρμήγκια και άλλα μικρά και αρπακτικά έντομα [4].
Ο μεγαλύτερος, όμως, εχθρών των πεταλούδων είναι ο άνθρωπος. Σύμφωνα με την έκθεση του Κέντρου Μεσογειακής Συνεργασίας της Διεθνούς Ένωσης Διατήρησης της Φύσης, οι πιο σοβαρές απειλές για τις μεσογειακές πεταλούδες είναι η μετατροπή των χορτολιβαδικών εκτάσεων σε γεωργικές εκτάσεις για σκοπούς καλλιεργειών, τα μη βιώσιμα επίπεδα βόσκησης και η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πολιτιστικών πρακτικών.
Απειλές εξίσου σημαντικές για το είδος αποτελούν η κλιματική αλλαγή, η αυξημένη συχνότητα και ένταση των πυρκαγιών καθώς και η τουριστική ανάπτυξη [1].
Η έκθεση αυτή έφερε στο φως και στοιχεία που αφορούν τις περιοχές με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση του είδους. Ειδικότερα, έδειξε ότι το μεγαλύτερο πλήθος ειδών βρίσκεται σε ορεινές περιοχές, όπως η νότια Γαλλία, η βόρεια Ελλάδα και η νότια Τουρκία, περιοχές με υψηλή ποικιλότητα των μικροκλιμάτων, γεγονός που ευνοεί την επιβίωση πολλών ειδών. Το 21% των μεσογειακών πεταλούδων είναι ενδημικά είδη και η πλειοψηφία τους συναντάται κυρίως στο βόρειο τμήμα της Αφρικής.
Γενικότερα, η σημαντική αυτή μείωση του πληθυσμού των πεταλούδων και το σημαντικό ποσοστό ειδών προς εξαφάνιση, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση της βιοποικιλότητας και την ανάγκη της προστασίας των λεπιδοπτέρων. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι οι πεταλούδες αποτελούν αντιπροσωπευτικού δείκτες των τάσεων που παρατηρούνται για την πλειοψηφία των άλλων εντόμων και κατ’ επέκταση της βιοποικιλότητας και της γενικής υγείας των οικοσυστημάτων [2].
Αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας τους και αν δεν καταφέρουμε να διατηρήσουμε τους πληθυσμούς και τα είδη τους, μπορεί να εξαφανιστούν πολλά από τα είδη αυτά για πάντα [1,2].
Μια προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης θα μπορούσε να αποτελέσει η κατάλληλη διαχείριση των οικοτόπων τους και η λήψη επειγόντων μέτρων διατήρησης με την πλήρη εφαρμογή εθνικής και διεθνούς νομοθεσίας [1].
Έρευνα-Παρουσίαση:
Δρ Ανδρέας Χατζηχαμπής & Δρ Δήμητρα Παρασκευά-Χατζηχαμπή, Βιολόγοι – Περιβαλλοντολόγοι, Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (www.kykpee.org) Ιεράς Μητρόπολης Λεμεσού
