Στις 2 Ιουνίου του 1941, σε έναν ελαιώνα στην Κρήτη, εκεί κοντά στα Χανιά, στο χωριό Κοντομαρί, οι Γερμανοί εκτελούν 25 άντρες. Προηγουμένως, έχουν ορμήσει στα σπίτια, έχουν βγάλει όλο τον κόσμο έξω, και αφού χώρισαν τις γυναίκες, τα παιδιά και τους γέρους, σκότωσαν εν ψυχρώ όσους άντρες ήταν από 18 έως 50 ετών. Αυτή είναι η πρώτη ομαδική εκτέλεση αμάχων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Και υπάρχουν φωτογραφίες. Είναι του Φραντς Πέτερ Βάιξλερ, Γερμανού στρατιωτικού φωτογράφου της Βέρμαχτ. Μέχρι το 1980 δεν είχαμε καμιά απόδειξη για όσα θυμούνταν οι κάτοικοι της περιοχής ή για όσα διηγούνταν οι απόγονοί τους. Ούτε για τη σφαγή στο Κοντομαρί υπήρχαν αποδείξεις, ούτε για την ισοπέδωση της Κανδάνου που έγινε την επομένη στις 3 Ιουνίου του 1941. Χάρη στην έρευνα του δημοσιογράφου Βάσου Μαθιόπουλου, βρέθηκαν οι φωτογραφίες που ήταν καταχωνιασμένες στα αρχεία της τότε Δυτικής Γερμανίας. Όταν δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό Ταχυδρόμος, το 1980, κανείς δεν ήξερε την ακριβή τοποθεσία των εκτελέσεων που απεικονίζονταν. Υπήρχε μόνο το όνομα του φωτογράφου και η ημερομηνία. Μέχρι που οι Κρητικοί είδαν τις φωτογραφίες και αναγνώρισαν και τον τόπο τους και τους συγγενείς τους. Κάποιοι είδαν και τον εαυτό τους…
Εκείνη την ημέρα, στις 2 Ιουνίου του 1941, στο Κοντομαρί Χανίων, οι Γερμανοί στρατιώτες εκτελούσαν -εκτός από αμάχους- εκτελούσαν τις διαταγές του υπολοχαγού Τρέμπες, ο οποίος εκτελούσε τις διαταγές του επικεφαλής των αλεξιπτωτιστών Στούντεντ, ο οποίος εκτελούσε τις διαταγές του αντικαγκελάριου του Τρίτου Ράιχ, Χέρμαν Γκέριγκ. Ο οποίος πολύ είχε θυμώσει, φαντάζομαι όπως και ο Χίτλερ, επειδή οι Κρητικοί τόλμησαν να αντισταθούν λυσσασμένα στη απόβαση των αλεξιπτωτιστών η οποία είχε ξεκινήσει 20 ημέρες πριν και έμεινε στην Ιστορία ως η Μάχη της Κρήτης. 14.000 αλεξιπτωτιστές έπεσαν στο νησί από 1.370 αεροπλάνα. Οι 4.000 σκοτώθηκαν από τους συμμάχους και από τους Κρητικούς οι οποίοι πολέμησαν για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους με ό,τι είχαν και δεν είχαν: με κουμπούρια, δρεπάνια, αξίνες, πέτρες, ξύλα, μα κυρίως με τη δύναμη της ψυχής τους. Οι Γερμανοί που δεν περίμεναν ότι θα βρουν αντίσταση, μην πιστεύοντας στις τεράστιες απώλειές τους, κατηγόρησαν τους Κρητικούς ότι κακοποίησαν τους σκοτωμένους. Και ξεκίνησαν αντίποινα. Από το Κοντομαρί. Την επομένη, στις 3 Ιουνίου του 1941, 40 χιλιόμετρα από το Κοντομαρί, στο χωριό Κάνδανος, οι Ναζί, επικαλούμενοι αντίποινα, συνέχισαν τις θηριωδίες τους. Σκότωσαν και τους 180 κατοίκους της Κανδάνου, τουφέκισαν τα ζώα, λεηλάτησαν τα σπίτια, τα ανατίναξαν με δυναμίτη και στο τέλος έβαλαν φωτιά στο χωριό για να το εξαφανίσουν. Όσοι Κανδανιώτες είχαν πάει στο βουνό για να γλιτώσουν, έβλεπαν από μακριά την κόλαση.
Αφού κατέκαψαν το χωριό, οι Γερμανοί φεύγοντας έστησαν και μια ξύλινη πινακίδα δίγλωσση, η οποία έγραφε στα γερμανικά και στα ελληνικά: «Διά την κτηνώδη δολοφονία Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του Μηχανικού, από άνδρας, γυναίκας, παιδιά και παπάδες μαζί και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ, κατεστράφη την 3-6-1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων, διά να μη επανοικοδομηθή πλέον ΠOTE».
Για την Ιστορία, ο υπολοχαγός Τρέμπες που ισοπέδωσε το Κοντομαρί, αφού παρασημοφορήθηκε για τις εκτελέσεις στην Κρήτη, σκοτώθηκε στην απόβαση της Νορμανδίας. Ο Κουρτ Στούντεντ, πτέραρχος της Λούφτβαφε και ανώτατος διοικητής του γερμανικού σώματος αλεξιπτωτιστών, υπεύθυνος για τις θηριωδίες των Ναζί στην Κρήτη, μετά τη συνθηκολόγηση και την ήττα της Γερμανίας, συνελήφθη από τους Βρετανούς, δικάστηκε για τα εγκλήματα πολέμου της Βέρμαχτ στην Κρήτη και καταδικάσθηκε σε φυλάκιση πέντε ετών. Το αίτημα των ελληνικών αρχών για την έκδοσή του στην Ελλάδα απορρίφθηκε από τους συμμάχους μας… Ο Στούντεντ αποφυλακίστηκε για λόγους υγείας μόλις το 1948. Έζησε μέχρι τα 88 του. Ο φωτογράφος Βάιξλερ κατηγορήθηκε από τη Γερμανία για εσχάτη προδοσία, επειδή τότε βοήθησε κάποιους Κρητικούς να αποδράσουν, και δημοσιοποίησε κάποιες από τις φωτογραφίες του. Κατέθεσε στη δίκη της Νυρεμβέργης ως μάρτυρας κατηγορίας κατά του Γκέριγκ. Η κατάθεσή του σώζεται. Τέλος, μετά από χρόνια οι έρευνες των Γερμανών ιατροδικαστών ανέφεραν πως τα πτώματα δεν κακοποιήθηκαν από τους Κρητικούς, αλλά από τα όρνεα, κάτω από τον ανελέητο ήλιο και τη ζέστη που προκάλεσαν την αποσύνθεση…
Επιμέλεια – Παρουσίαση: Ειρήνη Λαλάκη