«…Ανακοχλάαν στις ελιές μια βράση τα τζιτζίκια…» αναφέρει ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός στο ποίημά του «Ζευγάρια», παραπέμποντας στον θερινό αναβρασμό του μεσογειακού τοπίου.
Ο τζίτζικας είναι ένα πασίγνωστο έντομο. Η ονομασία «Τζίτζικας» ή «Ζίζιρος» αποτελεί τη λαϊκή ονομασία για είδη της οικογένειας Τεττιγιδών Cicadidae των Ημιπτέρων.
Το σώμα είναι πεπλατυσμένο, ενώ το κεφάλι κοντό και πλατύ με 2 μεγάλα μάτια πλευρικά και 3 μικρά συμπληρωματικά στο πρόσθιο τμήμα του.
Ο χαρακτηριστικός ήχος που κάνουν τα τζιτζίκια, παράγεται από τα αρσενικά άτομα και οφείλεται σε ηχητική συσκευή που εντοπίζεται εσωτερικά μεταξύ του θώρακα και της κοιλιάς του εντόμου και χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα έντονος και διαπεραστικός. Είναι δυνατόν να προκαλέσει πρόβλημα στην ακοή του ανθρώπου αν το έντομο βρίσκεται πολύ κοντά στο αυτί.
Κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών, παρατηρείται γέννηση των αυγών, τα οποία το θηλυκό έντομο τοποθετεί σε μικρές τρύπες που ανοίγει σε νεαρούς βλαστούς. Μετά την εκκόλαψη, οι νεαρές προνύμφες πέφτουν στο έδαφος και κατευθύνονται προς τις ρίζες των φυτών όπου θα παραμείνουν μέχρι την μετατροπή τους σε κανονικές νύμφες. Το διάστημα αυτό μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 4 χρόνια, ενώ σε κάποια είδη είναι ιδιαίτερα παρατεταμένο και διαρκεί από 13-17 χρόνια.
Έπειτα, οι νύμφες ανεβαίνουν ξανά στα δέντρα και εκεί ολοκληρώνουν τη μεταμόρφωσή τους σε κανονικά έντομα, γεγονός που σηματοδοτεί την έναρξη της αντίστροφης μέτρησης, αφού ο κύκλος ζωής τους ολοκληρώνεται μερικές εβδομάδες μετά την αναπαραγωγή και την ωοτοκία. Όλο αυτό που μας ξεκουφαίνει είναι το κύκνειο άσμα του τζίτζικα, το ερωτικό του κάλεσμα μετά από πολλά χρόνια μέσα στο έδαφος, για να ζευγαρώσει και έπειτα να πεθάνει.
Ο τζίτζικας αποτέλεσε πηγή έμπνευσης. Από τις πιο γνωστές αναφορές αποτελεί ο Αισώπειος μύθος «Ο Τζίτζικας και ο Μέρμηγκας», στον οποίο ο τζίτζικας γίνεται αποδοκιμαστικός συμβολισμός της αλαζονείας, της πλεονεξίας και της πονηριάς. Στη μυθολογία, συνδέεται με τον Τιθωνό ο οποίος μετά από παράκληση της Ηούς προς τους θεούς μετατράπηκε σε αθάνατο. Η αθάνατη και πάντα νέα Ηώ, όμως, παρέλειψε να παρακαλέσει για αιώνια νεότητα του Τιθωνού, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τον βλέπει όταν αυτός έφτασε στο έσχατο γήρας. Έτσι οι θεοί τον μεταμόρφωσαν σε ένα πολυλαλίστατο και ζαρωμένο έντομο, τον τζίτζικα.
Το έντομο συναντάται επίσης στην κυπριακή παράδοση, δίνοντας το όνομά του σε ένα από τα γνωστότερα παραδοσιακά παιχνίδια, τον «ζίζιρο», όπου οι παίκτες μιμούνται τον χαρακτηριστικό ήχο του εντόμου καθώς περιμένουν τον παίκτη που βρίσκεται στη μέση να αναγνωρίσει από ποιο άτομο προήλθε το χτύπημα στο χέρι.
Έρευνα-Παρουσίαση:
Δρ Ανδρέας Χατζηχαμπής & Δρ Δήμητρα Παρασκευά-Χατζηχαμπή, Βιολόγοι – Περιβαλλοντολόγοι,
Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (www.kykpee.org) Ιεράς Μητρόπολης Λεμεσού
