Τον Ιούλιο του 1970, καταμεσής της Χούντας, στην Ελλάδα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος ένα βιβλίο με τίτλο «Δεκαοχτώ κείμενα». Δεκαοχτώ συγγραφείς και ποιητές συμμετέχουν ο καθένας με ένα κείμενό του σ’ αυτό το συλλογικό έργο το οποίο έχει στόχο να σπάσει τη σιωπή, να «σπάσει τον γύψο», που έχουν επιβάλλει οι δικτάτορες. Μέχρι τότε, οι διώξεις και η λογοκρισία έχουν οδηγήσει τους πνευματικούς ανθρώπους της Ελλάδας στην απόφαση, που είναι και σιωπηρή διαμαρτυρία, να μη δημοσιεύουν κανένα κείμενό τους. Στην ίδια απόφαση έχει οδηγηθεί και ο νομπελίστας ποιητής και διπλωμάτης Γιώργος Σεφέρης.
Σε αυτό το βιβλίο με τα 18 κείμενα, όπου μεταξύ άλλων συμμετέχουν ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ο Στρατής Τσίρκας, ο Τάκης Σινόπουλος, ο Γιώργος Χειμωνάς, ο Ρόδης Ρούφος, σ΄ αυτό το βιβλίο με τον τίτλο «Δεκαοχτώ κείμενα», το πρώτο όνομα που συναντά κάποιος στο εξώφυλλο και με κάποια απόσταση από τα ονόματα των υπολοίπων 17, το πρώτο όνομα είναι του Γιώργου Σεφέρη. Εκείνος άλλωστε ήταν και ο πρώτος που εκκωφαντικά είχε σπάσει τη σιωπή του, έναν χρόνο πριν, τον Μάρτιο του 1969, με την πασίγνωστη πια δήλωσή του κατά της Χούντας, στο BBC. Τώρα, σ’ αυτό το βιβλίο με τίτλο «Δεκαοχτώ κείμενα», ο Γιώργος Σεφέρης συμμετέχει με το ποίημά του «Οι γάτες του Άι-Νικόλα».
«Κρίναμε ταιριαστό να προτάξουμε τιμητικά στα δικά μας κείμενα ένα ποίημα του Σεφέρη, δημοσιευμένο σε ξένες χώρες αλλά ανέκδοτο στη γλώσσα του», σημειώνουν οι 17 συγγραφείς του βιβλίου στο πρόλογο της έκδοσης, της πρώτης εκείνης έκδοσης τον Ιούλιο του 1970, που είναι σήμερα η αφορμή για να θυμηθούμε τις γάτες του Άη Νικόλα, το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη, αλλά και τον θρύλο για τις γάτες και το μοναστήρι εκεί, στην επαρχία Λεμεσού, στο Ακρωτήρι, που έχει και το όνομα Κάβο Γάτα… Που είναι το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης και κουβαλάει τον θρύλο για τις γάτες του Άη Νικόλα, μια ιστορία που έρχεται από τον 4ο αιώνα και ζει μέχρι τις μέρες μας.
Ο Γιώργος Σεφέρης ξεκίνησε να γράφει αυτό το ποίημα για τις γάτες του Άη Νικόλα τον Δεκέμβριο του 1952, όταν πηγαίνοντας ως πρέσβης στη Βηρυτό περπάτησε για λίγες ώρες στη Λεμεσό. Το ποίημα «Οι γάτες του Άι-Νικόλα» ολοκληρώθηκε πολλά χρόνια μετά, μια Τετάρτη, όπως σημειώνει ο ίδιος ο Γιώργος Σεφέρης, στις 5 Φεβρουαρίου του 1969. Και καθώς «στην Κύπρο κάθε πέτρα λέει ένα παραμύθι», όπως έχει γράψει ο ποιητής, ένα τέτοιο παραμύθι για τις εκατοντάδες γάτες που τάιζαν οι μοναχοί στο Μοναστήρι του Άη Νικόλα για να τρώνε τα δηλητηριώδη φίδια, έγινε η αφορμή για να μιλήσει ο Γιώργος Σεφέρης για την Κύπρο και τα δεινά της. Και είναι αυτό το ποίημα που διάλεξε να δημοσιεύσει στον συλλογικό τόμο «Δεκαοχτώ κείμενα» εκείνον τον Ιούλιο του 1970, ως διαμαρτυρία για το καθεστώς της Χούντας. Λες και ήξερε τι ερχόταν…
Οι γάτες στον Άη Νικόλα, άλλοτε 1.000, άλλοτε 400 ή 100, άλλοτε επιζούν με τραύματα και άλλοτε αφανίζονται κι αυτές. Όμως αν θέλουμε να ξεφύγουμε από τους θρύλους και τις αλληγορίες, οι γάτες σἠμερα είναι εκεί, στο μοναστήρι του Άη Νικόλα, το αρχαιότερο της Κύπρου. Ο επισκέπτης θα τις βρει εκεί: στην είσοδο, στην αυλή στις καμάρες. Είναι εκεί οι γάτες μέχρι σήμερα. Και είναι πολλές. Παρ’ ό,τι το μοναστήρι γνώρισε τη φθορά και την εγκατάλειψη, παρ’ ό,τι αναστηλώθηκε και επαναλειτούργησε τη δεκαετία του ’80, οι μοναχές φροντίζουν τις γάτες του Άη Νικόλα και έτσι ο θρύλος νικάει τον χρόνο.
Όσο για το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη, αυτό νίκησε σίγουρα τον χρόνο, νίκησε ίσως και την Ιστορία. Την πραγματική. Αυτή που έφερε δεινά, τόσα κι άλλα τόσα. «αιώνες φαρμάκι· γενιές φαρμάκι». Αυτός είναι ο προτελευταίος στίχος που έγραψε ο Γιώργος Σεφέρης στο ποίημά του «Oι γάτες του Άι-Νικόλα», και ας το διαβάσουμε. Για την αλληγορία του. Και για τη μαύρη μαντεψιά του…
Επιμέλεια – Παρουσίαση: Ειρήνη Λαλάκη