«Είμαι ο Χοσέ Μουχίκα. Από παιδί, δούλευα στα χωράφια για να ζήσω, μετά, αφοσιώθηκα στον αγώνα για να βελτιωθεί η ζωή στην κοινωνία που ζω. Τώρα είμαι πρόεδρος στη χώρα μου. Και αύριο, όπως όλοι μας, θα γίνω τροφή για τα σκουλήκια και θα εξαφανιστώ».
Με αυτά τα λόγια συστήθηκε ο τότε πρόεδρος της Ουρουγουάης Χοσέ Μουχίκα, στο ντοκιμαντέρ του Γάλλου περιβαλλοντολόγου και δημοσιογράφου Γιαν Αρτούς Μπερτράν, το 2015.
Και τι ξέρουμε όλοι εμείς του ανεπτυγμένου τάχα πλούσιου πολιτισμένου δυτικού μας κόσμου για τον Χοσέ Μουχίκα; Ελάχιστα. Μάθαμε πως πέθανε στις 13 Μαΐου του 2025, στα 89 του χρόνια. Και αυτή θα είναι η αφορμή για να τον γνωρίσουμε λίγο καλύτερα.
Τον αποκαλούσαν «φτωχότερο πρόεδρο του κόσμου», εννοώντας πως ήταν ο πιο φτωχός ηγέτης κράτους. Ταπεινός, ειλικρινής, με δομημένη σκέψη και λόγια που πετούσαν σπινθήρες, ο Χοσέ Μουχίκα μάλλον ήταν ο πλουσιότερος όλων μας: ο πιο πλούσιος ηγέτης που κυβέρνησε ποτέ μια χώρα, πλούσιος όχι βέβαια στην τσέπη αλλά στην ψυχή, στη σκέψη και στις ικανότητες, στην ίδια του τη ζωή. Αλλά αυτά πού να τα καταλάβουν όλοι εκείνοι οι τάχαμου ηγέτες που κυβερνούν τα πολλά τελευταία χρόνια τις ζωές μας, τους πολέμους τους, τις τράπεζες, όλοι εκείνοι που κυβερνούν για το χρήμα και όχι για τους ανθρώπους.
Ο Χοσέ Μουχίκα, ζούσε σε ένα αγροτόσπιτο (όχι φάρμα, ταπεινό παλιό αγροτόσπιτο) έξω από το Μοντεβιδέο, την πρωτεύουσα της Ουρουγουάης, ζούσε εκεί με τη σύζυγο και την από χρόνια συναγωνίστριά του Λουσία Τοπολάνσκι, καλλιεργώντας τη γη. Εκεί εξακολούθησε να μένει και όταν έγινε πρόεδρος της χώρας του. Αρνήθηκε να εγκατασταθεί στο προεδρικό μέγαρο, συνέχισε να ανεβαίνει στο τρακτέρ του, να φοράει τα τρύπια αγροτικά του ρούχα και να κυκλοφορεί με τον γαλάζιο σκαραβαίο του. Όχι γιατί ήταν γραφικός, αλλά γιατί μέχρι τότε έτσι ζούσε και έκρινε ότι έτσι θα έπρεπε να συνεχίσει να ζει, κι ας ήταν πλέον πρόεδρος της χώρας του. Γιατί η δουλειά του ήταν να φροντίσει για την καλύτερη διαβίωση του λαού του και όχι τη δική του.
Ο Χοσέ Μουχίκα όσο ήταν πρόεδρος έδινε το 90% από τον μισθό που λάμβανε ως αρχηγός κράτους σε ένα θεσμοθετημένο πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας που στήριζε τους φτωχούς και ευάλωτους. Γιατί, όπως έλεγε, το 10% από τον μισθό του τού έφτανε μια χαρά για να ζήσει.
Ο Χοσέ Μουχίκα υπηρέτησε τη χώρα του ως πρόεδρος (και το ρήμα υπηρέτησε στην περίπτωσή του είναι κυριολεκτικό), ο Χοσέ Μουχίκα υπηρέτησε τη χώρα του ως πρόεδρος από το 2010 μέχρι και το 2015. Και κατά τη διάρκεια της πενταετούς διακυβέρνησής του αύξησε τους μισθούς κατά 250%, η ανεργία στην Ουρουγουάη μειώθηκε από το 13% στο 7%, και η φτώχεια από το 40% μειώθηκε στο 11%. Διαβάζω πως, σύμφωνα με τον ανταποκριτή του BBC στη Λατινική Αμερική Γουάιρ Ντέιβις, στη λήξη της θητείας του Χοσέ Μουχίκα η Ουρουγουάη είχε «μια σχετικά υγιή οικονομία και μια κοινωνική σταθερότητα την οποία οι πολύ ισχυρότεροι γείτονές της θα μπορούσαν μόνο να ονειρευτούν».
Γεννημένος τον Μάιο του 1935, στο Πάσο ντε λα Αρένα, προάστιο του Μοντεβιδέο, ο Χοσέ Αλμπέρτο Μουχίκα Κορντάνο είχε μητέρα που ήταν κόρη φτωχών Ιταλών μεταναστών και πατέρα βασκικής καταγωγής ο οποίος κατείχε μεγάλες εκτάσεις γης, αλλά χρεoκόπησε και πέθανε όταν ο Χοσέ Μουχίκα ήταν μόλις 5 χρονών. Μεγαλώνοντας δραστηριοποιήθηκε στο Εθνικό Κόμμα της χώρας του και στη δεκαετία του ’60 εντάχθηκε στο Κίνημα Εθνικής Απελευθέρωσης – Τουπαμάρος, οργάνωση αντάρτικου πόλης που υποστήριζε τους αγρότες, και μετά το τέλος της δικτατορίας έγινε νόμιμο κόμμα. Ήταν τότε. Το 1972, όταν ο Χοσέ Μουχίκα, όπως και χιλιάδες άλλοι Ουρουγουανοί αντάρτες, βασανίστηκαν άγρια και φυλακίστηκαν. Ο Χοσέ Μουχίκα μεταφέρθηκε σε στρατιωτική φυλακή, όπου παρέμεινε έγκλειστος επί 14 χρόνια. Διαβάζω δε πως επί δύο χρόνια κρατούνταν στην απομόνωση στον πυθμένα ενός πηγαδιού… Όταν αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στην Ουρουγουάη, το 1985, ο Χοσέ Μουχίκα απελευθερώθηκε και αφού διετέλεσε υπουργός Γεωργίας από το 2005 έως το 2008, το 2010 εξελέγη πρόεδρος της χώρας του.
«Μόλις οι πολιτικοί αρχίζουν να σκαρφαλώνουν στην ιεραρχία» έλεγε ο Χοσέ Μουχίκα, «ξαφνικά αισθάνονται σαν βασιλιάδες. Δεν ξέρω γιατί συμβαίνει αυτό. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι όσοι προασπίζονται τη δημοκρατία βρίσκονται εδώ για να διασφαλίσουν ότι κανείς δεν θα είναι πιο ίσος από τους άλλους».
«Οι επιχειρήσεις θέλουν απλώς να αυξάνουν τα κέρδη τους», υποστήριζε ο Χοσέ Μουχίκα: «είναι στο χέρι της κυβέρνησης να διασφαλίσει ότι αρκετά από αυτά τα κέρδη θα αναδιανεμηθούν ώστε οι εργαζόμενοι να έχουν λεφτά για να αγοράσουν τα προϊόντα τα οποία παράγουν. Δεν υπάρχει κανένα μυστήριο εδώ – όσο λιγότερη φτώχια υπάρχει, τόσο περισσότερο ανθεί το εμπόριο. Η πιο σημαντική επένδυση είναι στους ανθρώπινους πόρους», εξηγούσε τα αυτονόητα ο Χοσέ Μουχίκα.
«Μπορούμε πλέον να ανακυκλώνουμε σχεδόν τα πάντα. Εάν δεν καταναλώναμε μανιωδώς, αν ζούσαμε με αυτά που έχουμε, εάν ήμασταν ολιγαρκείς κι αυτάρκεις, και τα 7 δισεκατομμύρια των ανθρώπων στον κόσμο θα είχαν όλα όσα χρειάζονται. Προς τα εκεί θα έπρεπε να κατευθύνονται οι παγκόσμιες πολιτικές», επέμενε ο Χοσέ Μουχίκα και πάντα ο πυρήνας των λόγων και των πράξεων του ήταν το βασικό σύνθημα των Τουπαμάρος: «Οι λέξεις μάς χωρίζουν, η δράση μάς ενώνει».
Επιμέλεια – Παρουσίαση: Ειρήνη Λαλάκη